HIV có lẽ là căn bệnh mà ai cũng giật mình khi nhắc đến. Tuy nhiên, HIV là gì thì không phải ai cũng thực sự nắm được. Đây được xem là một căn bệnh thế kỷ và gây nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng về mặt sức khỏe và tâm lý cho người bệnh. Để hiểu rõ hơn về căn bệnh này, mời các bạn cùng LICHDAIPHU đọc bài viết sau đây.

1. HIV là gì?
HIV là một hội chứng gây suy giảm miễn dịch ở người do nhiễm phải virus HIV (Human Immunodeficiency Virus). Virus gây nên bệnh thuộc họ Retroviridae, là loại virus có vật chất di truyền là RNA một sợi dương có áo ngoài. Khi xâm nhập vào cơ thể, virus nhân lên và tấn công hệ miễn dịch của người bệnh bao gồm các đại thực bào, các lympho bào T. Kết quả làm suy giảm chức năng miễn dịch, tạo điều kiện cho sự phát triển hoặc xâm nhập của các vi sinh vật gây hại nên HIV còn gọi là bệnh cơ hội.
2. Con đường lây truyền của HIV là gì?
HIV không có ổ chứa dịch trong tự nhiên, người nhiễm bệnh là nguồn truyền nhiễm duy nhất cho những người xung quanh. Ba con đường lây nhiễm HIV chủ yếu là:
– Lây qua đường máu: Máu và các chế phẩm của máu có khả năng lây truyền HIV từ người sang người thông qua:
-
Dùng chung bơm kim tiêm hoặc các dụng cụ dùng trong y tế có dính máu của người nhiễm HIV.
-
Dùng chung dao cạo, kim xăm trổ, xăm lông mày, kim châm cứu,…
-
Có vết thương hở tiếp xúc với máu của người bị nhiễm HIV.

– Lây qua đường tình dục: Quan hệ tình dục không an toàn với những người nhiễm HIV tức là bạn có nguy cơ cao bị lây nhiễm HIV. Nguy cơ cao nhất khi quan hệ qua đường hậu môn, sau đó đến đường âm đạo, quan hệ qua đường miệng.
– Lây từ mẹ sang con: Virus HIV có thể xâm nhập vào cơ thể trẻ sơ sinh qua 3 con đường:
-
Lây qua nhau thai trong quá trình mang thai.
-
Lây qua nước ối, dịch âm đạo hoặc máu mẹ dính vào niêm mạc hoặc vết thương hở của trẻ.
-
Lây qua sữa mẹ.
-
Tuy nhiên vẫn có nhiều trường hợp hiếm gặp là mẹ bị nhiễm HIV nhưng em bé sinh ra lại âm tính với HIV.
3. Triệu chứng của người mắc HIV là gì?
Người nhiễm HIV có các triệu chứng tiến triển khác nhau qua các giai đoạn. Có thể tóm lược các triệu chứng nhiễm HIV qua 3 giai đoạn dưới đây:
Giai đoạn nhiễm trùng tiên phát:
-
Là giai đoạn virus vừa xâm nhập vào cơ thể người bệnh, giai đoạn này virus phát triển và nhân lên rất nhanh chóng.
-
Sau 2 – 4 tuần kể từ khi phơi nhiễm, bệnh nhân có thể sẽ có các triệu chứng: sốt, ho, nổi hạch, phát ban, viêm họng, đau mỏi cơ, có thể đau đầu, buồn nôn, sút cân, sưng gan lách.
-
Các triệu chứng kéo dài khoảng 1 tuần đến 1 tháng và xuất hiện không rõ ràng nên bệnh nhân thường nhầm lẫn với cảm cúm thông thường.
Giai đoạn mạn tính:
-
Giai đoạn này, một lượng lớn virus sẽ bị tác động bởi hệ miễn dịch nên chuyển sang tình trạng nhiễm trùng mạn tính, hay còn gọi là giai đoạn tiềm ẩn.
-
Thời gian của giai đoạn này kéo dài từ vài tuần đến vài năm, có khi lên đến 20 năm. Bệnh nhân có thể lây bệnh cho người khác trong giai đoạn này.
-
Trong suốt giai đoạn này, các hạch bạch huyết thường xuyên bị viêm do bắt giữ virus để bảo vệ cơ thể.
Giai đoạn AIDS:
-
Virus tấn công và làm suy giảm hệ miễn dịch, vô hiệu hóa miễn dịch trung gian qua tế bào và tạo cơ hội cho nhiễm trùng do các vi sinh vật khác gây ra.
-
Đặc trưng cho sự suy giảm miễn dịch là nhiễm nấm Candida species ở miệng, bệnh lao, viêm phổi do nấm, bùng phát virus herpes gây nên bệnh ung thư hạch bạch huyết, zona thần kinh.
-
Bệnh nhân bị sút cân không rõ nguyên nhân và dễ mắc phải các nhiễm trùng thông thường. Cuối thời kỳ, bệnh nhân dễ bị tấn công và tử vong do các bệnh nhiễm trùng cơ hội.

4. Đối tượng cần được tư vấn và xét nghiệm HIV
Đối tượng cần được tư vấn, xét nghiệm HIV bao gồm: người nghiện chích ma túy, phụ nữ bán dâm, người có quan hệ tình dục đồng giới nam, người chuyển giới; người mắc bệnh lao; người mắc các nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục; phụ nữ mang thai; vợ/chồng/con của người nhiễm bệnh; anh chị em của trẻ nhiễm bệnh; người phơi nhiễm với bệnh, người có quan hệ tình dục không an toàn với người sử dụng ma túy không rõ tình trạng nhiễm HIV, người nhiễm vi rút viêm gan C; người bệnh đã được khám lâm sàng và xét nghiệm cận lâm sàng, nhưng không phát hiện được nguyên nhân gây bệnh hoặc có các triệu chứng gợi ý nhiễm HIV.
Các trường hợp khác nếu có nhu cầu.
5. Chẩn đoán HIV
Ở các giai đoạn đầu, bệnh nhân thường chỉ xuất hiện những triệu chứng không rõ ràng và dễ nhầm lẫn với các bệnh khác. Vì thế, để có kết quả chẩn đoán chính xác, cần dựa vào các xét nghiệm chẩn đoán HIV sau đây:
-
Xét nghiệm acid nucleic: nguyên lý của phương pháp này là khuếch đại gen để tìm ra các acid nucleic của virus. Phương pháp này cho kết quả chính xác ngay cả trong giai đoạn đầu của phơi nhiễm. Tuy nhiên chi phí khá đắt đỏ nên chỉ được sử dụng khi bệnh nhân có các triệu chứng sớm hoặc nguy cơ cao phơi nhiễm với virus.
-
Xét nghiệm kháng nguyên – kháng thể: Xác nhận sự có mặt của cả virus và kháng thể chống virus HIV trong cơ thể người bệnh.
-
Xét nghiệm kháng nguyên: Thông thường sử dụng máu tĩnh mạch để tìm kiếm kháng thể HIV thông qua các que thử nhanh.
Khi làm các xét nghiệm miễn dịch có kết quả dương tính với virus thì bệnh nhân cần được theo dõi và làm thêm một số xét nghiệm khác để đảm bảo tính chính xác của kết quả.
6. Dịch tễ học
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) ước tính (xem UNAIDS: Global HIV & AIDS statistics — Fact sheet) rằng vào năm 2021, khoảng 38 triệu người trên toàn thế giới, bao gồm 1,7 triệu trẻ em (< 15 tuổi), đang sống chung với HIV; 54% là phụ nữ và trẻ em gái. Khoảng 25,6 triệu (khoảng 67%) người nhiễm bệnh sống ở vùng cận Saharan châu Phi. Ở nhiều quốc gia châu Phi cận Sahara, tỷ lệ nhiễm HIV đang giảm rõ rệt so với tỷ lệ rất cao của những năm 1990; tuy nhiên, vẫn còn những khoảng trống quan trọng để đáp ứng chiến lược Theo dõi nhanh nhằm chấm dứt đại dịch AIDS vào năm 2030 của Tổ chức Y tế Thế giới.
Vào năm 2021, có khoảng 1,5 triệu người mới nhiễm H, trong đó có khoảng 860.000 người (57%) ở vùng cận Saharan Châu Phi. Trong số những người nhiễm HIV vào năm 2021, khoảng 85% số trường hợp biết tình trạng nhiễm HIV của mình và 75% số trường hợp tiếp cận điều trị. Vào năm 2021, khoảng 650.000 người chết vì các bệnh liên quan đến AIDS trên toàn thế giới, so với 1,9 triệu vào năm 2004 và 1,4 triệu vào năm 2010.
Tuy nhiên, thông qua các nỗ lực quốc tế, tính đến năm 2021, ước tính có khoảng 28,7 triệu người nhiễm virus này được điều trị bằng thuốc kháng vi rút (tăng từ 7,8 triệu vào năm 2010), làm giảm đáng kể số ca tử vong và lây truyền ở nhiều quốc gia (xem UNAIDS: Global HIV & AIDS statistics — Fact sheet).
Tại Hoa Kỳ, vào cuối năm 2019, ước tính có khoảng 1.189.700 người ≥ 13 tuổi đang sống chung với H, trong đó có khoảng 158.500 (13%) người chưa được chẩn đoán nhiễm HIV. Vào năm 2020, hơn 30.600 người được chẩn đoán nhiễm HIV ở Hoa Kỳ và 20.758 trường hợp là do quan hệ tình dục giữa nam với nam; dữ liệu cho năm 2020 nên được diễn giải một cách thận trọng do tác động của đại dịch COVID-19 đối với việc tiếp cận xét nghiệm HIV, các dịch vụ liên quan đến chăm sóc và các hoạt động giám sát ca bệnh. (Xem Centers for Disease Control and Prevention: HIV Statistics Center.)
HIV đã lây lan theo các mô hình dịch tễ:
-
Quan hệ tình dục đồng giới (ảnh hưởng tương đương đến nam giới và phụ nữ)
-
Nam giới quan hệ tình dục đồng giới
-
Tiếp xúc với máu bị nhiễm bệnh (ví dụ: qua dùng chung kim tiêm; qua truyền máu trước khi sàng lọc hiệu quả người hiến tặng)
Hầu hết các trường hợp nhiễm bệnh đều lây truyền qua quan hệ tình dục khác giới, nhưng các yếu tố nguy cơ khác nhau tùy theo vùng. Ví dụ: lây truyền giữa những người đàn ông có quan hệ tình dục đồng giới thường là cách lây nhiễm phổ biến nhất ở các quốc gia có nguồn lực cao, nhưng những người tiêm chích ma túy bị ảnh hưởng không tương xứng ở Nam Á.
Ở những vùng lây đường lây truyền qua đường tình dục là chủ yếu, nhiễm HIV có thể lan tràn qua đường tàu biển, vận tải và chuyển vùng kinh tế từ các thành phố và lan truyền sang các vùng nông thôn. Tại châu Phi, đặc biệt là ở Nam Phi, dịch HIV đã làm chết hàng chục triệu người trẻ, tạo ra hàng triệu trẻ mồ côi. Các yếu tố liên quan đến tỷ lệ lây lan gia tăng bao gồm
-
Nghèo đói và bạo lực tình dục
-
Thiếu sự giáo dục
-
Các hệ thống chăm sóc sức khỏe không cung cấp khả năng tiếp cận xét nghiệm HIV và thuốc kháng vi rút
-
Kỳ thị, tội phạm hóa và phân biệt đối xử với người nhiễm HIV
Nhiều trường hợp nhiễm trùng cơ hội trên bệnh nhân HIV làm hoạt hoá những nhiễm trùng tiềm ẩn. Do đó, các yếu tố dịch tễ xác định tần suất nhiễm trùng tiềm ẩn cũng ảnh hưởng đến khả năng nhiễm trùng cơ hội đặc hiệu. Ở nhiều quốc gia có tỷ lệ nhiễm HIV cao, tỷ lệ mắc bệnh lao tiềm ẩn và bệnh do toxoplasma trong dân số nói chung cao hơn so với các quốc gia khác. Sự gia tăng nghiêm trọng bệnh lao tái hoạt và viêm não nhiễm độc tố đã kéo theo dịch bệnh ức chế miễn dịch do virus gây ra ở các nước này. Tương tự như vậy ở Hoa Kỳ, tỷ lệ mắc bệnh do nấm coccidioides, phổ biến ở vùng Tây Nam và bệnh do nấm histoplasma, phổ biến ở vùng Trung Tây, đã tăng lên do nhiễm HIV.
Người nhiễm vi rút herpes 8, nguyên nhân Kaposi sarcoma, là phổ biến ở nam giới có quan hệ tình dục với nam giới nhưng không phổ biến ở các bệnh nhân HIV khác ở Mỹ và châu Âu. Vì vậy, ở Hoa Kỳ, > 90% số bệnh nhân AIDS đã bị Kaposi sarcoma là nam giới có quan hệ tình dục đồng giới.